Włączenie i Różnorodność

Celem programu jest promowanie równych możliwości i równego dostępu, włączenia społecznego, różnorodności i sprawiedliwości we wszystkich jego działaniach. Organizacje i osoby o mniejszych szansach znajdują się w centrum tych celów i z tego względu w ramach programu organizacjom tym i uczestnikom oferowane są odpowiednie mechanizmy i zasoby. Przy opracowywaniu swoich projektów i działań organizacje powinny stosować podejście włączające, tak aby projekty i działania były dostępne dla różnorodnych uczestników.

Agencje narodowe pełnią również kluczową funkcję we wspieraniu projektów, tak aby były one jak najbardziej włączające i zróżnicowane. Kierując się ogólnymi zasadami i mechanizmami funkcjonującymi na szczeblu europejskim, agencje narodowe opracują plany na rzecz włączenia społecznego i różnorodności, aby jak najlepiej zaspokoić potrzeby osób o mniejszych szansach oraz wspierać organizacje pracujące z tymi grupami docelowymi na szczeblu krajowym. Jednocześnie centra zasobów SALTO wspierające realizację programu są również kluczowymi podmiotami promującymi i wdrażającymi środki związane z włączeniem społecznym i różnorodnością, w szczególności w zakresie gromadzenia wiedzy oraz opracowywania i prowadzenia działań na rzecz budowania zdolności pracowników agencji narodowych i beneficjentów programu. Europejska Agencja Wykonawcza ds. Edukacji i Kultury (EACEA) odgrywa równie istotną rolę pod względem elementów programu, które podlegają zarządzaniu bezpośredniemu. W państwach trzecich niestowarzyszonych z Programem delegatury Unii oraz – jeżeli istnieją – biura krajowe programu Erasmus+ oraz punkty kontaktowe Erasmus+ odgrywają kluczową rolę w przybliżeniu programu grupom docelowym.

Aby wdrożyć te zasady, opracowano obejmujące wszystkie dziedziny programu ramy środków na rzecz włączenia¹ , a także strategię na rzecz włączenia społecznego i różnorodności² , które mają na celu zapewnienie łatwiejszego dostępu do finansowania szerszej grupie organizacji oraz dotarcie do większej liczby osób o mniejszych szansach. W ich ramach ustanowiono również przestrzeń i mechanizmy dla projektów, których celem jest działanie na rzecz poprawy włączenia i różnorodności. Strategia ta ma pomóc w usunięciu barier, które mogą napotkać różne grupy docelowe przy uzyskiwaniu dostępu do takich możliwości w Europie i poza nią.

Przedstawiony poniżej wykaz takich potencjalnych barier nie jest wyczerpujący i ma stanowić punkt odniesienia przy podejmowaniu działań mających na celu zwiększenie dostępności i stanowić źródło informacji dla osób o mniejszych szansach. Bariery te mogą utrudniać uczestnictwo zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu z następującymi czynnikami:

• Niepełnosprawność: Obejmuje obniżoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami³ .
• Problemy zdrowotne: Bariery mogą wynikać z problemów zdrowotnych, takich jak poważne choroby, choroby przewlekłe lub wszelkie inne sytuacje związane ze zdrowiem fizycznym lub psychicznym, które uniemożliwiają uczestnictwo w programie.
• Bariery związane z systemami kształcenia i szkolenia: Bariery mogą napotykać osoby z różnych powodów osiągające słabe wyniki w systemach kształcenia i szkolenia, osoby wcześnie kończące naukę, młodzież NEET (młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się) oraz nisko wykwalifikowani dorośli. Chociaż inne czynniki mogą odgrywać pewną rolę, te trudności w nauce, choć mogą być związane z sytuacjami osobistymi, wynikają głównie z systemów edukacyjnych, w ramach których wprowadza się ograniczenia strukturalne lub nie uwzględnia się w pełni szczególnych potrzeb poszczególnych osób. Osoby fizyczne mogą również napotykać bariery w uczestnictwie, gdy struktura programów nauczania utrudnia mobilność edukacyjną lub szkoleniową za granicą w ramach studiów.
• Różnice kulturowe: Chociaż różnice kulturowe mogą być postrzegane jako bariery przez osoby z różnych środowisk, mogą one szczególnie dotykać osoby o mniejszych szansach. Takie różnice mogą stanowić istotne bariery w ogólnym uczeniu się, zwłaszcza dla osób ze środowisk migracyjnych lub uchodźczych, w tym nowo przybyłych migrantów, osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, użytkowników języka migowego, osób mających trudności z adaptacją językową i integracją kulturową itp. Zetknięcie się z językami obcymi i różnicami kulturowymi podczas uczestnictwa w różnego rodzaju działaniach w ramach programu może zniechęcać niektóre osoby i w pewien sposób ograniczać korzyści, jaki odnoszą z uczestnictwa. Takie różnice kulturowe mogą nawet powstrzymywać potencjalnych uczestników przed ubieganiem się o wsparcie w ramach programu, stanowiąc tym samym przeszkodę w ich uczestnictwie.
• Bariery społeczne: Barierę mogą stanowić trudności w przystosowaniu społecznym, takie jak ograniczone kompetencje społeczne, zachowania antyspołeczne lub wysokiego ryzyka; bycie (byłym) przestępcą, osobą nadużywającą (w przeszłości) środków odurzających lub alkoholu lub marginalizacja społeczna. Inne bariery społeczne mogą wynikać z sytuacji rodzinnej, na przykład z bycia pierwszą osobą w rodzinie, która ma dostęp do wykształcenia wyższego, z bycia rodzicem (zwłaszcza osobą samotnie wychowującą dzieci), opiekunem, żywicielem rodziny, sierotą lub z mieszkania w przeszłości lub obecnie w placówce opiekuńczej.
• Bariery ekonomiczne: Barierę może stanowić niekorzystna sytuacja ekonomiczna, na przykład niski poziom życia, niskie dochody, bycie osobą uczącą się, która musi pracować, aby się utrzymać, zależność od systemu opieki społecznej, długotrwałe bezrobocie, niepewna sytuacja lub ubóstwo, bezdomność, zadłużenie lub problemy finansowe. Inne trudności mogą wynikać z ograniczonej możliwości przenoszenia usług (w szczególności wsparcia dla osób o mniejszych szansach), które muszą być „mobilne” wraz z uczestnikami, gdy wyjeżdżają oni poza miejsce swojego zamieszkania lub tym bardziej za granicę.
• Bariery związane z dyskryminacją: Bariery mogą występować wskutek dyskryminacji związanej z płcią, wiekiem, pochodzeniem etnicznym, religią, przekonaniami, orientacją seksualną lub niepełnosprawnością, lub dyskryminacji wynikającej z wielu przyczyn (połączenia dwóch lub kilku wspomnianych rodzajów dyskryminacji).
• Bariery geograficzne: Barierę może stanowić np. mieszkanie w regionach oddalonych, na obszarach wiejskich, na małych wyspach lub w regionach peryferyjnych/najbardziej oddalonych ⁴ , na przedmieściach miast, na obszarach o słabiej rozwiniętej sieci usług (ograniczony transport publiczny, słaba infrastruktura) lub słabiej rozwiniętych obszarach w państwach trzecich.

Transformacja Cyfrow

Aby wspierać transformację cyfrową w sposób ukierunkowany na człowieka oraz skuteczniej reagować na wyzwania społeczne, takie jak sztuczna inteligencja lub dezinformacja, Europa potrzebuje systemów kształcenia i szkolenia dostosowanych do ery cyfrowej. Zgodnie z priorytetami strategicznymi Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej (2021–2027)⁵  i przyjętymi w listopadzie 2023 r. dwoma zaleceniami Rady⁶  w sprawie a) kluczowych czynników sprzyjających skuteczności kształcenia i szkolenia cyfrowego i b) poprawy oferty kształcenia i szkolenia w zakresie umiejętności cyfrowych program Erasmus+ może odegrać kluczową rolę we wspieraniu osób w każdym wieku w zdobywaniu cyfrowych umiejętności i kompetencji, których potrzebują one do życia, nauki, pracy, korzystania ze swoich praw, bycia na bieżąco, korzystania z usług online, komunikacji, krytycznego wykorzystywania, tworzenia i rozpowszechniania cyfrowych treści edukacyjnych.

Program będzie wspomagał realizację pierwszego priorytetu strategicznego przewidzianego w planie działania, jakim jest rozwój wysoce efektywnego ekosystemu edukacji cyfrowej, przez budowanie zdolności i niezbędnej wiedzy z zakresu wykorzystywania możliwości oferowanych przez technologie cyfrowe do celów nauczania i uczenia się we wszystkich rodzajach instytucji zajmujących się kształceniem i szkoleniem na wszystkich poziomach i dla wszystkich sektorów oraz z zakresu opracowywania i wdrażania planów transformacji cyfrowej instytucji edukacyjnych.

Przyczyni się on również do realizacji drugiego priorytetu strategicznego przewidzianego w planie działania poprzez wspieranie działań mających na celu poprawę umiejętności cyfrowych i rozwój umiejętności na wszystkich poziomach społeczeństwa i skierowanych do wszystkich osób (w tym osób młodych o mniejszych szansach, studentów, osób poszukujących pracy oraz pracowników). Szczególna uwaga poświęcona zostanie wspieraniu rozwoju zarówno podstawowych, jak i zaawansowanych umiejętności cyfrowych, a także umiejętności informatycznych, które stały się niezbędne w codziennym życiu oraz konieczne do funkcjonowania w świecie pełnym algorytmów i do pełnego uczestniczenia w społeczeństwie obywatelskim i demokracji.

Zgodnie z tymi dwoma priorytetami strategicznymi przewidzianymi w planie działania ustanowiona została europejska platforma edukacji cyfrowej ⁷ , aby zacieśnić współpracę w zakresie edukacji cyfrowej na szczeblu UE oraz zapewnić wsparcie w zakresie wymiany dobrych praktyk, współtworzenia oraz prowadzenia eksperymentów badawczych. Celem platformy jest wspieranie państw członkowskich poprzez ściślejszą współpracę międzysektorową dzięki uwzględnieniu edukacji cyfrowej w perspektywie uczenia się przez całe życie. Platforma połączy organy krajowe, sektor prywatny, ekspertów, naukowców, placówki edukacyjne oraz społeczeństwo obywatelskie dzięki sprawniejszemu rozwojowi polityki i praktyk związanych z edukacją cyfrową.

Program powinien docierać do większej grupy docelowej, zarówno w Unii, jak i poza nią, przez szersze wykorzystanie narzędzi informacyjnych, komunikacyjnych i technologicznych, połączenia mobilności fizycznej i wirtualnego uczenia się oraz współpracy wirtualnej.

Środowisko i walka ze zmianą klimatu

Działania w dziedzinie środowiska i klimatu stanowią obecnie – i będą stanowić w przyszłości – kluczowe priorytety dla UE. Komunikat w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu⁸  jest nową europejską strategią na rzecz wzrostu, w której uznaje się kluczową rolę szkół, instytucji szkoleniowych i uniwersytetów we współpracy z uczniami, rodzicami i szerszą społecznością w zakresie zmian niezbędnych do pomyślnej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej do 2050 r. Ponadto w  zaleceniu Rady w sprawie uczenia się na rzecz transformacji ekologicznej⁹  podkreślono potrzebę zapewnienia osobom uczącym się w każdym wieku możliwości zdobywania wiedzy o kryzysie klimatycznym i zrównoważonym rozwoju, zarówno w ramach kształcenia formalnego, jak i pozaformalnego. W zaleceniu tym uwydatniono również potrzebę priorytetowego traktowania uczenia się na rzecz transformacji ekologicznej w politykach i programach kształcenia i szkolenia. Zrównoważony rozwój powinien stać się częścią kształcenia i szkolenia ogółem, obejmującego programy nauczania, rozwój zawodowy edukatorów, a także budynki, infrastrukturę i działania. Program Erasmus+ jest istotnym instrumentem do celów budowania wiedzy, umiejętności i postaw w zakresie zmiany klimatu oraz zapewniania wsparcia na rzecz zrównoważonego rozwoju zarówno w Unii Europejskiej, jak i poza jej granicami. Program zwiększy możliwości w zakresie mobilności w ekologicznych, przyszłościowych dziedzinach, które ułatwiają rozwój kompetencji, zwiększają perspektywy zawodowe i angażują uczestników w obszarach mających strategiczne znaczenie dla zrównoważonego wzrostu, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju obszarów wiejskich (rolnictwo zrównoważone, zarządzanie zasobami naturalnymi, ochrona gleb, biorolnictwo). Dodatkowo program Erasmus+, którego kwintesencją jest mobilność, powinien dążyć do neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla przez promowanie zrównoważonych środków transportu oraz bardziej odpowiedzialnych zachowań pod względem ekologicznym.

Kwestie środowiska i walki z globalnym ociepleniem są priorytetem horyzontalnym przy wyborze projektów. Priorytetowo traktowane będą projekty ukierunkowane na rozwój kompetencji w różnych sektorach związanych ze środowiskiem – w tym projekty realizowane w ramach wkładu edukacji i kultury w osiąganie celów zrównoważonego rozwoju – rozwój strategii i metodyki w obszarze umiejętności sektorowych bazujących na ekologicznym podejściu, przyszłościowe programy nauczania, a także inicjatywy wspierające zaplanowane podejścia organizacji uczestniczących dotyczące zrównoważenia środowiskowego.

Program zachęca do korzystania z innowacyjnych praktyk, dzięki którym osoby uczące się, pracownicy i osoby pracujące z młodzieżą będą mogli realnie zarządzać zmianami (np. odnośnie do oszczędzania zasobów, ograniczenia zużycia energii, odpadów i śladu węglowego, dokonywania wyborów na korzyść zrównoważonej żywności i mobilności). Poza tym priorytetowo będą traktowane projekty, które – bazując na działaniach związanych z kształceniem, szkoleniem, młodzieżą i sportem – pozwalają wprowadzać zmiany behawioralne w indywidualnych preferencjach, wartościach kulturowych i świadomości i które w bardziej ogólnym zakresie wspierają aktywne zaangażowanie na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Przy opracowywaniu działań organizacje i uczestnicy powinni zatem włączać ekologiczne praktyki do wszystkich projektów, co zachęci wszystkie strony zaangażowane w projekt do omawiania kwestii związanych ze środowiskiem i uczenia się o nich, zastanowienia się nad działaniami lokalnymi oraz poszukiwania bardziej ekologicznych sposobów realizowania swoich działań.

Platformy takie jak Platforma Europejskiej Edukacji Szkolnej (w tym eTwinning) i EPALE będą w dalszym ciągu opracowywać materiały pomocnicze oraz ułatwiać wymianę skutecznych praktyk edukacyjnych i polityk dotyczących zrównoważenia środowiskowego. Program Erasmus+ jest również skutecznym instrumentem pozwalającym dotrzeć do szerokiego grona zainteresowanych stron w społeczeństwie (szkół, uniwersytetów, organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego, organizacji młodzieżowych i sportowych, organizacji pozarządowych, władz lokalnych i regionalnych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego itp.), które mogą stać się aktywnymi pośrednikami w przechodzeniu na neutralność klimatyczną do 2050 r.

Uczestnictwo w życiu demokratycznym, wspólne wartości i aktywność obywatelska

Program Erasmus+ stanowi odpowiedź na ograniczone uczestnictwo obywateli w procesach demokratycznych i na ich brak wiedzy o Unii Europejskiej oraz pomaga im przezwyciężać trudności z aktywnym angażowaniem się i uczestnictwem w swoich społecznościach oraz w życiu politycznym i społecznym Unii. Dążenie do lepszego zrozumienia Unii Europejskiej przez jej obywateli od najmłodszych lat ma kluczowe znaczenie dla przyszłości Unii. Jako uzupełnienie kształcenia formalnego uczenie się pozaformalne może zwiększać zrozumienie Unii Europejskiej przez obywateli oraz promować poczucie przynależności.

Celem programu jest zachęcanie do aktywności obywatelskiej i etycznych zachowań w ramach uczenia się przez całe życie. Chodzi tu o wzmacnianie rozwoju kompetencji społecznych i międzykulturowych, krytycznego myślenia i umiejętności korzystania z mediów. Priorytetowo są traktowane projekty umożliwiające ludziom uczestnictwo w życiu demokratycznym oraz aktywność społeczną i obywatelską poprzez formalne i nieformalne działania związane z uczeniem się. Ważna jest również kwestia podnoszenia świadomości i wiedzy na temat Unii Europejskiej, zwłaszcza w odniesieniu do wspólnych unijnych wartości, zasad jedności i różnorodności oraz dziedzictwa społecznego, kulturowego i historycznego.

Jeżeli chodzi o młodzież, opracowano strategię na rzecz uczestnictwa młodzieży¹⁰ zapewniającą wspólne ramy oraz wsparcie dla wykorzystania programu do celów promowania uczestnictwa młodzieży w życiu demokratycznym. Strategia ta ma na celu poprawę jakości uczestnictwa młodzieży w programie oraz uzupełnia kluczowe dokumenty unijnej polityki młodzieżowej, takie jak strategia UE na rzecz młodzieży i europejskie cele młodzieżowe¹¹ . Strategii towarzyszy zestaw narzędzi związanych z uczestnictwem młodzieży¹² , którego celem jest zwiększenie uczestnictwa młodzieży w każdym z działań programu przez dzielenie się wiedzą specjalistyczną, zaleceniami, narzędziami i praktycznymi wytycznymi. Zestaw narzędzi składa się z modułów, które są ukierunkowane w szczególności na sposoby uwzględnienia nowych priorytetów horyzontalnych w projektach.

Footnote

1. Decyzja wykonawcza Komisji w sprawie ram środków na rzecz włączenia w odniesieniu do programów Erasmus+ oraz „Europejski Korpus Solidarności” na lata 2021–2027: https://erasmus-plus.ec.europa.eu/document/commission-decision-framework-inclusion-2021-27 ↩ back
2. Wytyczne dotyczące wdrażania – strategia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności:https://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus/resources/implementation-guidelines-erasmus-and-european-solidarity-corps-inclusion-and-diversity_pl ↩ back
3. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych: https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html ↩ back
4. Do Unii Europejskiej należy dziewięć regionów najbardziej oddalonych. Są to Gujana Francuska, Gwadelupa, Martynika, Majotta, Reunion i Saint-Martin (Francja), Azory i Madera (Portugalia) oraz Wyspy Kanaryjskie (Hiszpania). ↩ back
5. https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/digital-education-action-plan_en ↩ back
6. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-15741-2023-INIT/en/pdf; https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-15740-2023-INIT/en/pdf ↩ back
7. https://education.ec.europa.eu/focus-topics/digital-education/action-plan/action-14-european-digital-education-hub ↩ back
8. https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl ↩ back
9. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9242-2022-INIT/pl/pdf ↩ back
10. https://participationpool.eu/resource-category/youth-participation/youth-participation-strategy/ ↩ back
11. Europejskie cele młodzieżowe | Europejski Portal Młodzieżowy (europa.eu) ↩ back
12. https://participationpool.eu/toolkit/ ↩ back